Соя - бұл толыққанды өсімдік ақуызы. Оның құрамында барлық маңызды аминқышқылдары бар – біздің ағзамызға қажет ақуыз құрылымдарының барлық түрлерін өндіруге арналған құрылыс материалы. Сояда қаныққан майлар аз және холестерин жоқ (тек жануарлар холестеринді шығара алады).
Рационға соя өнімдерін қосу фолий қышқылы мен К дәрумені сияқты дәрумендерді, кальций, мырыш және темір сияқты минералдарды тұтынуды арттыруы мүмкін. Сонымен қатар, ақуыз бұлшықет массасының өсуіне және сақталуына айтарлықтай әсер етеді.
Пайдалы омега-3 май қышқылдары (ЭПК және ДГК) тек кейбір балық түрлерінде (ақсерке, скумбрия), жаңғақтарда, тұқымдарда, авокадо мен өсімдік майларында болады. Олар оңтайлы қан қысымын және қандағы триглицеридтердің деңгейін сақтайды және жүрек-тамыр денсаулығы үшін қажет. ЭПК және ДГК мидың қалыпты жұмыс істеуі үшін де маңызды.
Көмірсулар туралы айтатын болсақ, құрамында крахмал бар – кеспе, нан, күріш, картоп бар тағамды елестетеміз.
Шын мәнінде, бұл жемістер, көкөністер, дәнді дақылдар, бұршақ дақылдары, олар біздің ағзамыз үшін негізгі энергия көзі ғана емес, сонымен қатар дәрумендер мен минералдар, талшықтар мен антиоксиданттардан тұрады.
Талшық ыңғайлы ас қорытуға көмектесіп қана қоймайды, сонымен қатар аштықты бақылау үшін қажетті қанықтылық сезімін береді. Орташа алғанда, адамға күніне 25-30 г талшық қажет, бірақ іс жүзінде адамдардың көпшілігі күніне тек 10 г тұтынады.
Фитонутриенттер - бұл табиғи өсімдік қосылыстары, олар жемістерге, көкөністерге, шөптерге, дәмдеуіштерге және кейбір дәндерге әдемі түс береді.
Әрбір фитонутриент өз рөлін атқарады, мысалы, бактериялардан қорғауға көмектеседі. Күнделікті қалыпты зат алмасу нәтижесінде болатын, жасушалар мен тіндерді зақымданудан қорғауға көмектесетін, көптеген фитонутриенттер антиоксиданттар ретінде әрекет етеді.
Дәрумендер және минералдар - бұл күн сайын қабылдануға қажетті микронутриенттер, өйткені олардың көпшілігі біздің ағзамыз өндірмейді. Жалпы, дәрумендердің рөлі жүздеген химиялық реакцияларды бастауы болып табылады – атап айтқанда, энергия метаболизмі, липидтердің бөлінуі .
Біздің денеміздің шамамен 15%-ы ақуыздардан* тұрады, олар өз кезегінде аминқышқылдарынан тұрады. Кейбір аминқышқылдарын ағза синтездейді, ал басқаларын алмастырылмайтын деп атайды, тек тамақтан алуға болады. Жануарлардан алынған ақуыз құрамында барлық маңызды аминқышқылдары бар, ал өсімдік ақуыздарының көпшілігінде (соядан басқа) бір немесе бірнеше маңызды аминқышқылдарының қажетті мөлшері жетіспейді**.
*Heymsfield SB et al. Multi-component molecular-level body composition reference methods: evolving concepts and future directions.
Obes Rev. 2015 Apr;16(4):282-94.
**Hughes GJ, et al. Protein digestibility-corrected amino acid scores (PDCAAS) for soy protein isolates and concentrate: criteria
for evaluation. J Agric Food Chem. 2011 Dec 14;59(23):12707-12
Кофеин концентрацияның жақсаруына ықпал етеді, бірақ оған сенбеңіз - өткізіп алған тамақтану, теңгерімсіз тамақтану және сусыздану, біздің ақыл-ой энергиямызға айтарлықтай әсер етеді. Сонымен қатар, бұл тепе-теңдіктің бір бөлігі - жеткілікті ұйқы және демалу болып табылады. Егер кофеинді сусындарды ішу түнгі ұйқыға кедергі келтірсе, олардың санын азайту немесе оларды тек түстен кейін ішу орынды болар еді.
Біздің денеміз шамамен 60% судан тұрады және судың балансын ішкі жағынан да, сыртынан да жақсы сезінуге және жақсы көрінуге көмектеседі. Күніне 2,5 литрге дейін су ішіңіз, осы қарапайым кеңестерді орындаңыз:
Орташа алғанда, ересек адам күніне 7-ден 9 сағатқа дейін ұйықтауы керек. Ұйқының сапасы мен артық салмақтың арасындағы байланыс екі бағытта болуы мүмкін: ұйқының жеткіліксіздігі салмақтың өсуіне әкеледі және семіздік ұйқының бұзылуына әкеледі 1,2. Зерттеу көрсеткендей, ұйқының болмауы күніне 385 қосымша ккал тұтынуға әкелді3.
ҰЙҚЫНЫҢ САПАСЫН ЖАҚСАРТУҒА АРНАЛҒАН КЕҢЕСТЕР:
Стресс жүйке жүйенің жедел реакциясын тудырады - жүрек соғысы мен қан қысымы жоғарылайды, тер бездері қозғалады, энергия ағымы уақытша сезіледі. Стресс сізді шаршатады және ұйқының сапасына әсер етуі мүмкін**. Стресс, циркадиялық ырғақтар және иммунитетіміз бір-бірімен тығыз байланысты. Дұрыс тамақтану, ұйқы және табиғи циркадиялық ырғақтармен үндестіру – әл-ауқаттың маңызды негіздері.
СТРЕССТІ БАСҚАРУ БОЙЫНША КЕҢЕСТЕР:
Күнделікті өмірде физикалық белсенділік көлемінің артуы салауатты болашаққа оңтайлы жол болып табылады. Күш, анаэробты қуат пен буындардың икемділігінің шыңы кешке қарай байқалады, мұнда дене температурасы максимум 1,3, ал кешке күш пен шыдамдылықпен бірге жаттығу таңертеңгілікке қарағанда бұлшықет массасының жоғарылауына әкелуі мүмкін 2. Сонымен қатар, зерттеулер жаттығу жоспарланған кезде жақсы нәтижелерге қол жеткізілетіндігін көрсетеді1.
КЕҢЕСТЕР:
Көбінесе біз түстен кейін ұйқыға деген құштарлықты сезінеміз – зерттеулер түстен кейін ақыл-ой қабілетінің 1 және еңбек өнімділігі төмендейтінін дәлелдейд2. Кейбір зерттеулер сонымен қатар түскі ас кезінде көмірсуы жоғары тағамдарды жеген кезде энергияның төмендеуі қатты сезіледі 3.
ПАЙДАЛЫ КЕҢЕСТЕР:
Біздің денеміздегі көптеген физиологиялық және нутрициологиялық процестер тәуліктік циклдерге бағынады. Соңғы зерттеулер көрсеткендей, тамақтану уақыты салмақты бақылаудың тиімділігіне әсер етеді. Кешкі сағат 15:00-ге дейін тамақтанған адамдар кейінірек түскі ас ішкендермен салыстырғанда салмақ жоғалтуда әлдеқайда жақсы нәтижелерге қол жеткізді*
БИОЛОГИЯЛЫҚ САҒАТТЫ ОҢТАЙЛАНДЫРУДЫҢ 6 ӘДІСІ: